Alle bonussen afschaffen

Schaf de bonussen af, niet alleen voor bankiers, maar ook die voor accountants, adviseurs, juristen, tussenpersonen en toezichthouders. Dat is een van de adviezen van het Sustainable Finance Lab.

Rood: (zeer) oneens, geel: niet eens, niet oneens, groen: (zeer) eens, grijs (niet in beeld): weet niet/geen mening gold voor 6 %.

Alle bonussen afschaffen is nodig om het geschonden vertrouwen tussen de financiële sector en de samenleving te herstellen, stelt het Sustainable Finance Lab (SFL). Dat is een denktank van tien wetenschappers uit verschillende disciplines onder aanvoering van Herman Wijffels. Oók PvdA-kamerlid Ronald Plasterk wil de bonussen, met een Kamermotie, proberen af te schaffen. De banken reageren afhoudend: zij stellen dat ze zonder die financiële prikkels geen goede krachten aan zich kunnen binden op de internationale arbeidsmarkt.

Consument niet meer uitbuiten

De afgelopen maanden discussieerden de initiatiefnemers van het SFL vier avonden met bankiers, politici en geïnteresseerden over de toekomst van de financiële sector. Het SFL lanceerde donderdag 24 november zijn eerste adviezen en aanbevelingen.

Behalve de bonusafschaffing stelde de denktank nog acht wijzigingen in de financiële sector voor. Zo mogen, vinden de wetenschappers, de naïveteit en gemakzucht van consumenten niet langer uitgebuit worden (archetypisch voorbeeld: woekerpolissen). De consument, niet zelden financieel analfabeet, moet tegen zichzelf in bescherming worden genomen. En dat kan met standaard basisproducten voor hypotheken, spaarrekeningen en betaalrekeningen, waar nooit iemand spijt van kan krijgen. Ook zo’n maatregel helpt om het vertrouwen van de mensen in de financiële sector te herstellen, vindt het SFL.

Nieuwe financiële producten eerst toetsen

De denktank stelt daarom dat nieuwe financiële producten, net zoals dat nu al gebeurt met nieuwe genees- en levensmiddelen, door een toezichthouder vooraf getoetst moeten worden op veiligheid, doelmatigheid en toegevoegde waarde voor klant en samenleving. In Het Financieele Dagblad liet de Autoriteit Financiële Markten (AFM), de toezichthouder die elk nieuw financieel product zou moeten gaan keuren, al weten niets voor dit werk te voelen. Een AFM-woordvoerder in het FD: ‘Ondoenlijk en onwenselijk.’

Grotere buffers

Verder adviseert het SFL dat het eigen vermogen van de bank omhooggaat naar 12 tot 15 procent. Het huidige bankenakkoord Basel II schrijft 2,5 procent voor. Volgens Basel III – in te voeren tussen 2013 en 2019 – wordt dat 4,5 procent en 7 procent.

Het SFL vindt dat er meer buffer nodig is om de risico’s van niet terugbetaalde kredieten te kunnen opvangen. Tijdens de discussieavonden pleitten SFL-leden als Ewald Engelen (hoogleraar Financiële Geografie, Universiteit van Amsterdam), en Harald Benink (Universiteit Tilburg) voor een nog hoger percentage: 19 procent. Dat percentage legt ook Zwitserland aan banken op.

Meer risico voor obligatiehouders

Dat nu 12 tot 15 procent geadviseerd wordt (dus 7 tot 4 procent minder) komt omdat het SFL ook een andere, nieuwe eis wil stellen die gunstig is voor het eigen vermogen van een bank. Mensen die nu via obligaties hun geld uitlenen aan een bank krijgen honderd procent gegarandeerd hun geld terug, zelfs als een bank omvalt; dan betaalt de overheid. Die obligatiehouders zouden in de toekomst ook risico moeten gaan dragen, vindt het SFL.

Dat kan simpel geregeld worden; op het moment dat een bank in de gevarenzone komt, worden de obligaties omgezet in aandelen in de bank. Daarmee veranderen obligatiehouders automatisch in aandeelhouders, waardoor ze mede-risicodragers worden. Tegelijkertijd stijgt het eigen vermogen van de bank ook in één klap, want aandelen dragen daaraan bij, en dat is in zware tijden hard nodig. Daardoor zullen ook obligatiehouders in de toekomst beter gaan controleren of de bank niet al te risicovol zaken doet.

Ook moet, zegt het SFL, de risicoweging van bezittingen van banken, zoals het op nul stellen van het risico van leningen aan OESO-landen als Griekenland en Portugal, worden herzien.

Bescherm het betalingsverkeer

Het scheiden van zaken- en consumentenbanken waarvan sprake was tijdens de SFL-discussieavonden, komt in de adviezen niet meer voor. Wel wordt geadviseerd om, als een bank in financiële problemen verkeert, essentiële publieke functies als het betalingsverkeer en lokale kredietverlening te beschermen en speculatieve zakenbankactiviteiten uit de bank te tillen.

Het SFL vindt dat banken niet voor eigen rekening mogen handelen op financiële markten. Als transacties verbonden zijn aan reële activiteiten van klanten, dan zijn die wel toegestaan. De deskundigen willen met deze maatregel voorkomen dat banken opnieuw miljarden euro’s belastinggeld nodig hebben om overeind te blijven.

Klokkenluiders respecteren

Minder dansers rond het Gouden Kalf: zo zou je de achtste aanbeveling van het SFL kunnen noemen. Het is nodig dat bankmedewerkers verder kunnen denken dan alleen: hoe kunnen we zo snel mogelijk, zo veel mogelijk winst maken? Daarvoor moet de diversiteit van bankmedewerkers vergroot worden; om meer verschillende meningen in huis te hebben. Tegendraadse geluiden zouden meer gewaardeerd moeten worden, met klokkenluiders zouden banken beter om moeten gaan.

Niet-duurzaam investeren zwaarder wegen

Banken zouden, vindt het SFL, veel meer kapitaal moeten aanhouden voor evident niet-duurzame investeringen met grote sociale en milieurisico’s. Dat soort investeringen zijn ook financieel zeer riskant, alleen al door de reputatieschade die ze kunnen veroorzaken. Leningen aan niet-duurzaam producerende bedrijven zouden een zwaardere risicoweging moeten krijgen. Hiermee, zegt het SFL, krijgt de sturende werking van kredietverlening een concrete duurzame dimensie.

PvdA-Tweede Kamerlid Ronald Plasterk, aanwezig bij de lancering van de SFL-aanbevelingen, vond dit advies te vaag geformuleerd. ‘De duivel zit in het detail. Wat is precies onduurzaam? Zolang je daar niet meer over zegt, dan kun je weinig met dit soort aanbevelingen.’

Kleiner, beheersbaarder, veiliger

Met de aanbevolen maatregelen wil het SFL de achterliggende oorzaken van de recente financiële crises wegnemen, en de trend van almaar groter, complexer en riskanter ombuigen naar kleiner, beheersbaarder, veiliger, simpeler en soberder.

Er is nog een lange weg te gaan, stelt de denktank, voordat de financiële sector weer robuust is, opnieuw het vertrouwen van de burgers geniet en bijdraagt aan een reële economie, gericht op duurzaamheid. ‘Nog steeds is er, zelfs in de drie jaar na de start van de crisis, te veel aandacht voor het risicovolle speculatieve gewin op de korte termijn.’

Het onderzoek en het denkwerk van het Sustainable Finance Lab krijgt volgend jaar een vervolg.

Op deze site kunt u alle discussie-avonden van het SFL terugkijken, en alle negen aanbevelingen lezen.