Vrijwillige soberheid: we gaan genieten van genoeg

Frits Spangenberg (69) is oprichter van onderzoeksbureau Motivacion. Eenderde van de ondervraagden in zijn jaarlijkse MentaliteitsMonitor geeft aan dat ze vrijwillig meer willen doen met minder. Genoeg-hoofdredacteur Heleen van der Sanden sprak met hem over de toekomst van vrijwillige soberheid.

Genoeg is al twintig jaar een tijdschrift voor iedereen die meer wil doen met minder. Waar staan we over twintig jaar?

‘Sinds we bij Motivaction werken met het Mentality-model (zie kader op pagina 29, in Genoeg 114, red.), nu twintig jaar, zien we dat vooral postmaterialisten en de traditionele burgerij voor vrijwillige soberheid kiezen. Recentelijk zijn daar de postmoderne hedonisten bijgekomen. Zij hangen dit gedachtegoed niet compleet aan, maar kiezen er wel voor op een aantal terreinen. Traditioneel was de keuze voor vrijwillige soberheid en eenvoudig leven nogal “totalitair”: het was alles of niets. Nu blijkt dat bijvoorbeeld een groot deel van de mensen die geboren zijn tussen grofweg 1980 en 2000 (millennials) selectief kiest voor soberheid*. De nieuwste smartphone is heilig voor ze, maar in bijvoorbeeld hun voeding wijzen ze kiloknallers af, omdat die ongezond en niet diervriendelijk zijn. Ze kiezen er niet massaal voor om vegetariër te worden, maar eten bijvoorbeeld een paar dagen in de week geen vlees en kiezen op de andere dagen bewust voor minder maar beter: vlees van goede kwaliteit dat diervriendelijker is geproduceerd. Er zit dus een aanzienlijke groei in de keuze voor vrijwillige soberheid op specifieke terreinen van het leven, en die keuze wordt in onze samenleving steeds meer gezien als zinnig en nuttig. Ik vind dat een heel interessante ontwikkeling.’

‘Buitenlandse collega’s snapten niet dat ik met de fiets naar het Concertgebouw ging’

Dus postmoderne hedonisten maken andere keuzes dan de postmaterialisten of de traditionele burgerij?

‘Ja. Voor de traditionele burgerij is vrijwillige soberheid vooral ingegeven door traditie, zuinigheid en “sparen voor later”. Zij herkennen zich in uitspraken als “Je moet niet overdrijven” en “Doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg”. De postmaterialisten zijn kritische maatschappijbewuste burgers. Hen stuit het vooral tegen de borst om te veel te consumeren. Zij vinden dat je niet moet verspillen en goed met je omgeving moet omgaan. Dat de welvaart goed verdeeld moet zijn. De postmoderne hedonisten zijn veel pragmatischer. Zij hebben heel weinig verwantschap met de postmaterialisten – hun ideeën vinden ze achterhaald en ze snappen niet dat ‘genieten’ niet in het woordenboek van postmaterialisten lijkt voor te komen. Maar met een andere, minder dogmatische en meer pragmatische motivatie kun je ook een heel eind komen. Eigenlijk zelfs vérder komen, want het pragmatisch kiezen voor vrijwillige soberheid maakt deze keuze voor steeds meer mensen aantrekkelijk en inpasbaar in hun leven. En dat biedt enorme perspectieven voor het komende decennium.’

Kiest u zelf ook voor soberder leven?

‘Ja, daarom heb ik die term er ook ingegooid toen ik in 1997 begon met het Mentality-model. De aanleiding was dat ik aan Franse en Amerikaanse collega’s vertelde dat ik met de fiets naar het Concertgebouw ging. Dat vonden ze zó raar! Dat doe je toch niet: als je het je enigszins kunt permitteren, neem je toch de auto? Toen dacht ik: Dat is nou een heel leuke Nederlandse eigenschap. Ook al heb je een auto of zou je je een taxi kunnen permitteren, je gaat toch gewoon lekker op de fiets. Zo ben ik op de term vrijwillige soberheid gekomen.’

Welke van de acht mentalitymilieus past het beste bij u?

‘Van ieder van de acht mentalitymilieus zijn een aantal eigenschappen op mij van toepassing, maar wel in een rangorde. Ik doe de test ongeveer jaarlijks en er zijn slechts marginale verschillen, maar altijd staat ‘Kosmopoliet’ nummer één, de milieus die daarna sterk naar voren komen zijn postmoderne hedonist, postmaterialist en opwaarts mobiel. Ik vertoon de minste verwantschap met de traditionel burgerij, dat is al 20 jaar onveranderd..’

‘Millennials kopen minder nieuwe auto’s en apparaten, maar delen die, want dat is flexibeler en handiger’

Hoe verklaart u dat inmiddels eenderde van de Nederlanders kiest voor vrijwillige soberheid?

‘De groep mensen die op alle terreinen kiest voor vrijwillige soberheid (de postmaterialisten, 10 procent van de Nederlanders) groeit niet. De sterke groei van de laatste jaren komt vooral doordat steeds meer mensen er op specifieke terreinen van het leven voor kiezen: voeding, spullen, vervoer. Steeds meer mensen maken bewustere keuzes, willen daar beter over nadenken en op specifieke terreinen van hun leven een stap terugdoen. Een mooi voorbeeld is de opkomst van het delen. Millennials kopen minder nieuwe auto’s en huishoudelijke apparaten, maar delen die of kopen ze tweedehands, want dat is flexibeler en handiger.’

Ziet u hier een rol voor de overheid weggelegd?

‘Daar ben ik persoonlijk niet zo’n voorstander van. Op het moment dat de overheid zegt: “Je moet soberder leven”, gaan een heleboel mensen daartegen protesteren: “Bemoei je er niet mee”.’

Wie zou het dan moeten aanpakken?

‘Het mooiste is als trendy bladen en blogs vrijwillige soberheid uitdragen, dus als het uit de eigen groep afkomstig is. Dan heeft het veel meer impact dan als het van buiten komt.’

Dus u ziet nog wel toekomst voor een blad als Genoeg?

‘Dat denk ik wel – als Genoeg niet betuttelt maar de meerwaarde laat zien: voor een duurzame samenleving, voor natuur en milieu, maar ook voor mensen zelf.’

Heeft u nog een aanbeveling voor Genoeg?

‘Laat vooral zien dat mensen kunnen genieten van een eenvoudig leven. Dan zal de vrijwillige soberheid nog enorm toenemen, want door ervan te genieten heb je niet het gevoel dat je iets inlevert.’

*In totaal zijn er nu ruim twee miljoen millennials in Nederland, dat is 12,5 procent van de totale Nederlandse bevolking. Van deze millennials behoren er ongeveer 360.000 (18 procent) tot de postmoderne hedonisten.

Mentality-model

In onze complexe samenleving verliezen traditionele groepsindelingen op basis van kenmerken zoals leeftijd inkomen en geslacht steeds meer hun verklarende kracht. In het Mentality-model van Motivaction worden mensen gegroepeerd naar hun levensinstelling. Met behulp van hun leefstijl en waardepatronen is hun gedrag als consument beter te verklaren. Het Mentality-model verdeelt de Nederlandse samenleving in acht sociale milieus:

– moderne burgerij (22 procent)

– opwaarts mobielen (13 procent)

– traditionele burgerij (16 procent)

– kosmopolieten (10 procent)

– postmoderne hedonisten (11 procent)

– gemaksgeoriënteerden (10 procent)

– postmaterialisten (10 procent)

– nieuwe conservatieven (8 procent)

Meer info: Motivaction.nl/mentality/de-acht-mentality-milieus

 

Dit artikel is gepubliceerd in Genoeg 114