Slow Urbanism: geduldig bouwen

Organisch
In de gebiedsontwikkeling oude stijl werd elke baksteen gepland. Maar dat heeft nadelen. ‘Wanneer je een gebied in één keer neerzet, kun je het de eerste dertig jaar niet meer veranderen’, zegt Tom Weghorst van bouwbedrijf TCN uit, één zo’n bekeerde langzame projectontwikkelaar. ‘De langzame stedenbouwer denkt niet langer als bouwer, maar als tuinier‘, licht hij toe.  ‘Een organische gebiedsontwikkeling biedt, net als tuinieren, de mogelijkheid om te herstellen, en om te versterken wat wel goed ‘wortelt’.

Luchtbel
Vroeger werd de toekomst van een nieuw stuk stad vastgelegd in een bestemmingsplan. Dit was een soort harnas voor de investeerders. Voor Erasmusveld lag er aanvankelijk een stedenbouwkundig plan klaar waarin alles bemeten en bedacht was. Meer dan 800 nieuwe woningen zouden er komen. Toen kwam de crisis. Die legde een luchtbel in de grondexploitatie bloot. Beleggers trokken zich terug. Plukjes gebied werden afgebouwd, de rest stagneerde.

De crisis noopte Weghorst en zijn collega’s in den lande tot nieuwe inzichten: ‘De waarde van een gebied opbouwen vanuit de eigen kracht is belangrijker dan inkomsten genereren uit beleggingen. Bewoners vragen niet om een gebouw. Die willen een omgeving waarin ze prettig kunnen leven.’

Geduld
Bij langzame stedenbouw wordt uitgegaan van bestaand potentieel. In Erasmusveld zijn dat bijvoorbeeld een lokale sportvereniging en volkstuinen. Mensen worden er gestimuleerd om zelf hun huis te bouwen of een kleinschalige groene onderneming te starten. Ook wordt geëxperimenteerd met nieuwe energievoorzieningen.

Aan het beperkte transformatieplan van TCN kunnen langzaam en stapsgewijs functies worden toegevoegd. De ontwikkelaar is niet langer de grootgrondbezitter met het laatste woord. Hij stuurt meer aan, faciliteert, stimuleert en brengt mensen bij elkaar.

Met geduld en de juiste timing kan een nieuw gebied zo stukje bij beetje mooier worden gemaakt, zo is de filosofie. Net als een tuin, is het gebied daarbij nooit helemaal ‘af’.

Als het aan Weghorst ligt, wordt Erasmusveld de meest duurzame wijk van ons land. Hij schetst vergezichten van boomgaarden en moestuinen in gezamenlijk beheer, ‘natuursupermarkten’ en energie uit biogas. ‘Je zou kavels aan volkstuinders te koop aan kunnen bieden om hun eigen droomwoning te bouwen.’

Maar voorlopig staan tussen droom en daad nog wetten en bezwaren, zoals vergunningsprocedures, een bodemsanering en onwelwillende grondeigenaren. Bovendien vergt langzame gebiedsontwikkeling actief burgerschap van de bewoners. En in gebieden als Erasmusveld zijn nog helemaal geen bewoners.

Kunstprojecten
Ondertussen wordt met kunstwerken een begin gemaakt. Komend najaar bezoekt Foodprint Erasmusveld.  Dit meerjarige kunstprogramma van het Haagse kunstcentrum Stroom organiseert sinds 2009 projecten die gaan over voedselvoorziening, afvalverwerking en duurzame energie.

In de eerste helft van oktober wordt door Foodprint in de wijk bier uit gefilterd slootwater geserveerd aan tafels van afgedankte windmolenwieken. Een kunstenaar annex chef-kok bereidt gerechten met ingrediënten uit de directe omgeving. Het lokale wildgebraad is… postduif. Ook komt er een mobiele versmarkt waaraan alle Haagse amateurtuindersverenigingen bijdragen.

In het hele land projecteren kunstenaars op deze manier hun utopieën op openbaar groen en braakliggende terreinen om de gedachte aan langzame stedenbouw levend te houden. Blijft de vraag of Slow Urbanism meer is dan een trendy slogan om gestagneerde bouwprojecten tijdelijk vlot te trekken. In elk geval hebben, nu traditionele ontwikkelaars zich terughoudender opstelllen, creatieve en ondernemende pioniers even de ruimte.

Meer informatie
De principes van Slow Urbanism worden ook toegepast op andere plekken zoals in Zaanstad.

De lezing vond plaats bij Stichting Groen Licht in Den Haag. In dit duurzame gebouw zijn vaker ‘groene’ conferenties. De toegang is gratis en je kunt er goedkoop eten.