Heb jij al een wormenhotel geopend in je tuin, balkon of dakterras?

Wormen zijn ontzettend nuttige beestjes. In de aarde graven ze gangen wat de bodemstructuur losser maakt en de beluchting verbetert. Dit helpt bomen om voedingsstoffen op te nemen en hun wortelnetwerk uit te breiden. Ook verteren wormen organisch materiaal en zetten dit om in waardevolle voedingsstoffen. Dus zoek je nog een duurzame manier om je groenafval te hergebruiken? En om duurzame compost te maken voor je planten? Daar kunnen wormen je bij helpen! Met een wormenbak tover je afval eenvoudig om in compost van de hoogste kwaliteit.

Hoe werkt het?

Wormen kunnen ons helpen bij het verminderen van afval door dit voor ons te composteren. Wormenhotels maken gebruik van de verteringskracht van wormen om gft-afval om te zetten in rijke compost. Deze vorm van composteren is milieuvriendelijk en levert hoogwaardige compost op, die je kunt gebruiken om je planten te voeden. Om te composteren met wormen heb je maar 3 dingen nodig: een wormenbak (ook wel wormenhotel genoemd), wormen, en afval.

Je stopt het gft-afval in de wormenbak en met de hulp van bacteriën, schimmels en enzymen produceren de wormen compost. Behalve snijafval voeg je ook gescheurd papier, karton, bladeren, stro of ander luchtig koolstofrijk afval toe. Dit houdt de inhoud van je bak luchtig en pH-neutraal. Hiermee zorg je dat de juiste bacteriën aan de slag gaan en voorkom je nare geurtjes en ongedierte. Wormcomposteren gaat sneller dan normaal composteren maar je wormen moeten wel even op gang komen. Bij het proces kan na een tijdje vocht vrijkomen: het wormenpercolaat. Verdun dit percolaat 1:10 met water en geef het aan je planten.

Tip: wil jij een wormencompostbak winnen? Dat kan via de winactie op onze site.

Het balkon op

Heb jij geen tuin maar bijvoorbeeld wel een (klein) balkon of een dakterras? Geen enkel probleem! Je hebt hiervoor niet veel ruimte nodig en er zijn ook zeer compacte wormenbakken beschikbaar. Een voorbeeld is de Balkonton van Ireen Laarakker. Zij ontwikkelde deze als verticale tuin met een ingebouwde wormenbuis. De afgelopen jaren is haar assortiment verder uitgebreid met veel meer wormenbakken. Van een kleine houten wormentoren voor gebruik binnen, tot een grote thermisch geïsoleerde wormenbak waarmee je in ook de winter buiten door-composteert.

Ireen Laarakker met één van de door haar geleverde wormenbakken

DIY: wormenhotel bouwen

Natuurlijk kun je ook zelf aan de slag gaan om een wormenhotel te maken. Hiervoor heb je nodig: 3 stevige bakken of emmers van plastic, en een boor. Zo maak je het:

  • In 2 van de 3 emmers boor je gaatjes van ca 6 mm in de bodem. Groot genoeg om de wormen door te laten, klein genoeg om de compost tegen te houden. Boor ook wat kleine luchtgaatjes (1 à 2 mm) in het deksel voor op de bovenste bak, of rondom langs de bovenrand van de 2 emmers. Als de gaatjes in het deksel zitten, zet de wormenbak dan onder een afdak of binnen.
  • Je begint met composteren in de eerste van de twee bakken met gaatjes. Maak hierin een prettige ‘bedding’ voor je wormen: wat bosgrond, bladeren, snij-afval, vochtig karton. Dan voeg je de wormen toe. Dek dit eventueel af met nog een laagje snijafval en karton en laat de wormen een weekje met rust.
  • Voeg daarna laagje voor laagje GFT en karton toe, totdat de eerste bak vol is.
  • Als de eerste bak vol is zet je de tweede bak met gaatjes erop en ga je daar verder met voeren.
  • Als de tweede bak ook vol is, en de eerste bak gecomposteerd is, leeg je de onderste bak en zet die weer bovenop.

Welk afval is geschikt?

Wormen kunnen veel organisch materialen verwerken, het proces gaat sneller als je het klein maakt. In een wormenbak stop je:

  • Ongekookte groente- en fruitresten
  • Dit wissel je af met koolstofrijk materiaal zoals papiersnippers, karton, stro
  • Wormen zijn gek op koffieprut, dit kan erin zoveel als je hebt
  • Voor meer details over wat er wel en niet in een wormenbak kan, kun je deze handige handleiding downloaden en bekijken

Dit kunt je beter niet in een wormenbak stoppen:

  • Vetten, dierlijke resten, gekookte aardappelen, brood en pasta trekken sneller ongedierte aan, vertragen het proces, of veroorzaken stank

Winactie: wormencomposthotel           

Wil jij aan de slag met zo’n handige wormenbak? Dat kan! Op onze site delen we een winactie voor een wormenbak op wieltjes, in een kleur naar keuze, t.w.v. €99,-! Je ontvangt een basismodel met 3 compostringen (die je kunt uitbreiden), geschikt voor een huishouden van 1-3 personen. Op onze site vind je meer informatie over de voorwaarden en hoe je kunt meedoen aan deze winactie.

Wil jij meer weten over composteren met behulp van wormen? Ireen van Balkonton heeft een handleiding gemaakt die je nu gratis kunt downloaden en gebruiken!

Bijdragen aan een groene wereld? Een update uit het Genoeg-bos

Wist je dat er een Genoeg-bos bestaat? In dit bos van 1,6 hectare komt steeds meer groen waarvan kan worden gegeten én geoogst. Met de principes van een voedselbos wordt er gewerkt aan een klimaatbestendig bos met veel biodiversiteit. Voor de toekomst. Wil jij ook bijdragen aan een groenere wereld? Dat kan! Door een kleine donatie te doen steun je dit bos en kan het weer verder groeien. Wij zullen regelmatig delen hoe het in het Genoeg-bos groeit en bloeit, zodat jij kunt zien wat er met je donatie gebeurt.

Wat is het Genoeg-bos?

Linda Nouws beheert het Genoeg bomenbos, dat ze kocht in 2020. De nabijgelegen kinderboerderij en dagbestedingslocatie is ook van Nouws. Ze beheert het bos met veel passie en krijgt daarbij hulp van de voedselboskabouters, een organisatie die helpt bij het aanleggen en onderhouden van voedselbossen. Zo was het stuk bos ooit aangeplant voor de mijnenbouw met vooral naaldbomen. Nouws: ‘Het was dus een heel eentonig bos. Om dat te veranderen hebben we nu vooral veel loofbomen aangeplant.’

Tip: door 5 euro te doneren kan er een extra boom geplant worden in het Genoeg-voedselbos.

Linda Nouws in het Genoeg-bos

Voor de toekomst

Een voedselbos is een investering in de toekomst. Na meerdere jaren is er een natuurlijke balans waarbij iedereen kan nemen en geven wat mogelijk is. Nouws: ‘Als je op een goede manier met de ruimte omgaat, kunnen we er allemáál van eten. Dan neem jij wat je nodig hebt en blijft er ook genoeg over voor de rest. De natuur is een kloppend systeem. Als je in een voedselbos de juiste combinaties maakt, kun je overvloedig oogsten. De omstandigheden zijn dan goed genoeg om tot bloei en vruchtzetting te komen. De ene boom geeft een andere plant dan bijvoorbeeld schaduw en omdat die het dan naar zijn zin heeft, kan hij iets geven. Een vrucht, een noot, een blad of wortel, noem maar op.’ 

Nouws vindt het dan ook vreemd dat er zo weinig eetbaar openbaar groen is. Met het voedselbos wil ze dat veranderen. ‘Ik zeg: verander de wereld door zelf te beginnen. Ik ben niet graag afhankelijk van anderen, ook daarom spreekt het idee van een zelfvoorzienend voedselbos mij aan. En ik deel en ruil graag.’ 

Meerdere lagen

Wat is tot nu toe de opbrengst en de stand van zaken in het Genoeg-bos? Nouws: ‘Bij een voedselbos werk je in lagen, om optimaal gebruik te maken van het zonlicht. Je zorgt voor afwisseling van bomen met struiken als framboos en bes. Kruiden en bloemen horen ook in het bos. Die kun je eten in salades of gebruiken als medicijn.’ De hoge voedselbomen die Nouws tot nu toe heeft aangeplant, zijn vooral notenbomen, kastanjebomen en hoogstamfruit. Er zijn ook al wat bramen, frambozen en bessen geoogst uit het bos. Een mooie oogst voor zo’n jong bos!

Tip: wil jij alles leren over voedselbossen? Bekijk de cursus van voedselbosexpert Martijn Ballemans in de Genoeg Academie.

Het Genoeg-bos in Rucphen

Dagbesteding en coaching

Het Genoeg bos is er dus voor toekomstige generaties, voor meer groen, meer natuur en meer biodiversiteit. Verder draagt het bos ook bij aan een hechtere gemeenschap en het ondersteunen van sociale minderheden. Zo is het een dagbestedingslocatie voor mensen met een licht verstandelijke of lichamelijke beperking. Zij kunnen in het bos aan de slag met allerlei nuttige klusjes. Ook zal er in de toekomst steeds meer coaching worden gegeven in het bos. Het Genoeg-bos is verder te bezoeken op afspraak, voor wie daarin geïnteresseerd is.

Bijdragen?

Wil jij bijdragen aan een groenere wereld? Hoewel een voedselbos natuurlijk is, is het ook veel werk. Zeker in het begin. Met jouw donatie van 5 euro kan Linda kleine boompjes aankopen en planten in het voedselbos. Ook zijn regelmatig grote hoeveelheden bomengrond nodig, om de verarmde grond verder kunnen voeden. Met jouw donatie kan het bos steeds verder blijven groeien en werken we samen aan een groenere wereld.

Bij een abonnement op Genoeg magazine of bij een los nummer van Genoeg magazine kun je nu kiezen voor een eenmalige donatie van 5 euro voor het Genoeg-bos. Je kunt het Genoeg bomenbos ook steunen zonder te kiezen voor een abonnement, dus met een losse donatie.

Hoofdfoto: কুমিল্লা জেলা via Unsplash. Foto’s in tekst: Roos van der Sanden.

Een deel van dit interview door Heleen van der Sanden verscheen eerder in Genoeg Magazine, herfst 2023.

Voedselbossen: natuur-inclusieve landbouw voor nu én later

Voedselbossen zijn sinds een jaar of 10 in opkomst in Nederland. Voedselbosexpert Martijn Ballemans draagt hieraan bij. Met zijn bedrijf Puur Permacultuur wil hij zoveel mogelijk mensen wegwijs maken in de wereld van voedselbossen. Van boeren met veel grond tot mensen met een (kleine) achtertuin. Martijn: ‘Een voedselbos van 10 jaar of ouder doet iets met je. Het is een helende ervaring om in die zoemende, florerende natuur te zijn.’

Natuur-inclusieve landbouw

Martijn Ballemans (links op de foto)

Ongerepte natuur kennen we in Nederland bijna niet: alles wordt beheerd. Traditionele landbouw is vaak één soort gewas op meerdere hectare grond. Andere natuur wordt verjaagd, zoals insecten, vogels en andere gewassen. Zo verarmt het ecosysteem, waaronder de grond, en wordt voeding steeds minder rijk aan voedingsstoffen.

Met een voedselbos creëer je juist een natuurlijk systeem van meerjarige planten, bomen, struiken en kruiden. Hierdoor kun je meerdere vegetatielagen gebruiken om eten te verbouwen. Dus zowel in de grond als boven de grond in meerdere lagen. Dit is een natuur-inclusieve vorm van landbouw: dieren, insecten en andere gewassen zijn welkom. Martijn Ballemans: ‘Zo ontstaat biodiversiteit en kunnen levensvormen floreren. Waaronder ook de mens. Die geniet namelijk van de natuur maar ook van de 100% onbespoten producten uit het voedselbos.’

Wil jij alles leren over voedselbossen? Bekijk de cursus van Martijn Ballemans in de Genoeg Academie.

Leren loslaten

Voor het aanleggen van een voedselbos ga je anders te werk dan we op dit moment gewend zijn. ‘Het is een totaal andere manier van werken en denken,’ vertelt de voedselbosexpert. ‘Maar gelukkig is dat ook makkelijk te veranderen! De juiste motivatie is belangrijk. Wil je iets creëren voor nu én de komende generaties? Dat doe je met een voedselbos. Na 10 jaar begint het pas echt te floreren. Dus er is vooral veel geduld nodig en mensen moeten leren loslaten. Bijvoorbeeld minder maaien en natuurlijke processen hun gang laten gaan.’

Voedselbos Lage Mierde, beheerd door Martijn Ballemans

Een ander voordeel: een voedselbos kun je overal starten. Dit gebeurt volgens Martijn ook steeds vaker: ‘Er zijn al organisaties die kunnen helpen bij het pachten van een stuk grond. Ook zijn er boeren die hiermee aan de slag gaan. Zo zijn er nu al honderden voedselbossen in Nederland, variërend van een halve hectare tot 20 hectare groot. Voedselbossen zullen traditionele landbouw misschien niet volledig vervangen, maar het is wel dé manier om aan een duurzame toekomst te werken.’

‘Voedselbossen zullen traditionele landbouw misschien niet volledig vervangen, maar het is wel dé manier om aan een duurzame toekomst te werken.’

Martijn Ballemans

Voedselbos principes

Een voedselbos is een door mensen ontworpen productief ecosysteem, naar het voorbeeld van een natuurlijk bos. Dus met een hoge diversiteit aan meerjarige soorten, waarvan delen voor de mens als voedsel dienen. Zoals vruchten, zaden, bladeren en stengels. Voedselbossen zijn multifunctionele systemen, waarin de productie van voedsel zich laat combineren met educatie en recreatie. Voor een echt voedselbos heb je minimaal een halve hectare grond nodig. Toch kun je de principes ook toepassen op bijvoorbeeld je tuin. Wat zijn dan die voedselbos principes?

  • Een kruinlaag van hogere bomen
  • Minimaal drie van de andere niches of vegetatielagen van respectievelijk lagere bomen, struiken, kruiden, bodembedekkers, ondergrondse gewassen en klimplanten
  • Een rijk bosbodemleven

‘Met deze principes richt je je tuin in op functionele waarde en niet alleen op sierwaarde,’ vertelt Martijn. ‘Zo krijg je een rijke natuurlijke omgeving, waar je zelf de vruchten van kunt plukken. Als het goed is, is er ook maar weinig onderhoud nodig omdat de planten elkaar voeden en de bodem gezond houden.’

Eenmaldig 5 euro doneren zodat er een boom geplant kan worden in het Genoeg-voedselbos? Dat kan!

Aan de slag met een voedselbos?

Wil jij hier meer over weten of hier zelf mee aan de slag? Bij het aanleggen van een voedselbos komt véél kijken. Martijn: ‘In het begin kun je door de bomen het bos niet meer zien. In mijn online training help ik mensen bij dit proces. De training is voor iedereen geschikt: van jong tot oud, hobbyist tot beleidsmakers. Je leert er alles over voedselbossen, van aanleg, beheer en financiën tot hoe je hier een verdienmodel aan kunt koppelen. Het is een levendige cursus met interessante video’s, documentaires en handige informatie, die je kunt volgen wanneer het jou uitkomt.’

Foto boven artikel: Roos van der Sanden. Foto’s in de tekst: Martijn Ballemans.

Meer Genoeg

Dag van de Duurzaamheid: laat je inspireren door deze toppers

Op de Dag van de Duurzaamheid zetten wij graag een aantal inspirerende mensen in het zonnetje die we eerder spraken voor Genoeg magazine. Het zijn stuk voor stuk mensen die zich inzetten voor een duurzamere wereld met genoeg voor iedereen.

Zorgen voor elkaar

Teun Toebes spraken wij in de lente van 2023. Zijn missie: een menswaardiger bestaan voor mensen met dementie. Om daar zelf aan bij te dragen, woont de verpleegkundige al jaren op de gesloten afdeling in een verpleeghuis. Tussen de demente bewoners. Teun vertelde ons daarover: ‘Ik besef dat het uniek is, maar ik zou willen dat het niet uniek was. In de kern is het treurig dat een 23-jarige zoveel media-aandacht krijgt omdat hij met ouderen samenleeft. Dat zegt veel over hoe wij in Nederland níet met elkaar samenleven. Hoe kun je spreken over een inclusieve samenleving, als tienduizenden mensen achter een codeslot leven?’

Teun Toebes in Genoeg 136

Teun Toebes (inmiddels 24) reisde meer dan drie jaar rond de wereld om te onderzoeken hoe andere landen omgaan met dementie en wat wij daarvan kunnen leren om de toekomst mooier en inclusiever te maken. De documentaire die hij hierover maakte met filmmaker Jonathan de Jong, is op 9 oktober in première gegaan in Koninklijk Theater Tuschinski. Waar de film daarna te zien is, wordt bekendgemaakt via human-forever.com.

Van weervrouw naar klimaatactivist

Margot Ribberink (58) werkte 20 jaar als weervrouw bij RTL4 maar stopte en heeft nu een nieuwe missie: mensen inspireren en activeren om groener te leven. Ze daagt zichzelf uit om haar eigen CO2-voetafdruk steeds verder te verkleinen. Margot: ‘Door zelf iets te doen, verdrijf je het machteloze gevoel. Inmiddels koop ik al ruim een jaar geen kleding meer.’

Margot Ribberink in Genoeg

Wat doet Margot verder voor een betere wereld? ‘Ik ben al jaren vegetariër, sinds een paar jaar probeer ik ook twee tot drie keer in de week veganistisch te eten. Ik heb groene stroom en mijn hele huis is supergoed geïsoleerd. Spullen koop ik alleen nog tweedehands. Ik heb een elektrische fiets gekocht en alle afstanden tot dertig kilometer doe ik nu met de fiets. Zo kan ik nog wel even doorgaan. Gewoontes veranderen is niet altijd makkelijk. Maar het voelt niet als opoffering. Integendeel.’

Lees hier het interview met Margot Ribberink uit Genoeg 127.

Repareren kun je leren – het succes van het Repair Café

Een Repair Café is een ontmoetingsplaats in de buurt waar iedereen met hulp van handige vrijwilligers eigen kapotte spullen kan laten (of leren) repareren. Er zijn nationaal en internationaal inmiddels honderden Repair Cafés actief en er komen er steeds meer bij. Het concept is dan ook een groot succes te noemen. In plaats van oude of kapotte spullen weg te gooien en nieuw te kopen, worden mensen zo gestimuleerd om eerst aan reparatie te denken. Je kunt met van alles in een Repair Café terecht: huishoudelijke apparaten, gebruiksvoorwerpen, meubels en technische apparatuur. Martine Postma (53) is bedenker en oprichter van het Repair Café. Genoeg volgde de ontwikkelingen vanaf de opening van het allereerste Repair Café in 2009 en maakte samen met Postma een populaire rubriek over reparaties. Wat ons betreft is Martine een topper van duurzaamheid!

Leestip: Uitgeverij Genoeg: ‘Weggooien, mooi niet! Over het succes van het Repair Café’.

Martine Postma in Genoeg

Leven zonder afval

Bea Johnson (49) is hét gezicht achter Zero Waste. Ze was één van de sprekers op de Genoegdag 2017. Wij schreven in Genoeg editie 114 over Bea, die het met haar gezin presteert om slechts één klein weckpotje afval per jaar te produceren. Ze vertelde ons: ‘Kinderen willen geen spullen, maar aandacht en fijne ervaringen. Het zijn de ouders die spullen kopen, die kiezen voor al die overvloed. Zij kunnen bewuste keuzes maken en dan worden die de norm.’

Wat het Bea bracht om zero waste te leven? Bea: ‘Het heeft me zeker moeite gekost om zo ver te komen, maar nu stelt dit eenvoudige leven me in staat om mijn manier van leven uit te dragen. Ik hoef veel minder tijd te besteden aan mijn huishouden, doordat ik de hoeveelheid spullen in mijn huis tot een minimum heb teruggebracht. We geven ook 40% minder geld uit nu we onze leefstijl hebben vereenvoudigd en we besparen 15% op de kosten van voeding. Verder kopen we kleding, meubilair en andere spullen altijd tweedehands.’

zere waste guru Bea Johnson
Bea Johnson met haar jaarlijkse weckpotje afval

Low Impact man

Naast zijn theatershows en boeken werd Steven Vromman (63) ook bekend door zijn programma The Low Impact Man op de Vlaamse televisie. Hierin ging hij de uitdaging aan om echt milieubewust te leven en een ecologische voetafdruk van 1,6 hectare te behalen. Dat is het ‘eerlijke aandeel’ aan oppervlakte waarmee iedere aardbewoner toe zou moeten kunnen komen.

Steven Vromman in Genoeg

In zijn boek ‘Amor Mundi’ uit 2020, neemt Vromman je mee in de nabije toekomst. Zo schetst hij wat wij ons zo moeilijk kunnen voorstellen: wat zal het effect van onze huidige handelingen zijn over 30 jaar? De titel van Vromaman’s onlangs verschenen boek (2022) is ‘Hoop, een kompas in turbulente tijden’. Vromman over dit nieuwe boek: ‘Dit boek kan je vergelijken met de safety instructions die je krijgt als je een vliegtuig binnenstapt. Je hoopt ze niet nodig te hebben, maar je leest ze best toch even door. De instructies in dit boek gaan over de risico’s die we lopen. Welke scenario’s zijn mogelijk? In welke mate kunnen we ons voorbereiden op het verdwijnen van wat vanzelfsprekend lijkt? Welke spulletjes kunnen we maar beter in huis hebben? Kortom, hoe worden we samen veerkrachtig in turbulente tijden?’

Meer nieuws

Genoeg op Springtij-Forum 2023

Namens Genoeg was redacteur Heleen van der Sanden drie dagen op het Springtij-Forum 2023 op Terschelling. Zo’n achthonderd deelnemers ondernamen een driedaagse zoektocht: Welke systeemveranderingen zijn nù nodig om het tij te keren voor een leefbare planeet? En hoe zetten we die systeemveranderingen in gang?

Interessant programma

Uit het omvangrijke programma kozen Genoeg-fotograaf Roos en Heleen een aantal workshops en lezingen:

  • De Wubbo Okkels-prijs werd tijdens Springtij uitgereikt aan Anne van Leeuwen die met haar regeneratieve boerderij laat zien dat een goede opbrengst samen kan gaan met duurzame landbouw. Én dat je met je boerenbedrijf CO2 kan opnemen in plaats van uitstoten. Bekijk hier wat Anne te zeggen heeft over het verschil tussen duurzaamheid en regeneratie (vanaf minuut 10):

‘Het gaat mij niet om het verkleinen van je negatieve impact maar over het vergroten van je positieve impact: We hebben méér grondgebonden boeren nodig!’

Anne van Leeuwen, regeneratieve boer en spreker op Springtij
  • Verder volgden we een inspirerende sessie met kunstenaar Arne Hendriks die pleit voor herwaardering van krimp.
  • Werner Schouten ontwikkelde een monopoliespel met andere waarden om anders te leren tellen. Beluister hier een podcast over dit onderwerp.
  • Cartograaf en kunstenaar Carlijn Kingma verbeeldde in een groot kunstwerk: Het waterwerk van ons geld. Aan de hand van haar werk verdiepten deelnemers aan haar workshops zich in ons financieel systeem en welke veranderingen nodig zijn in dit systeem om bijvoorbeeld ongelijkheid te bestrijden. In deze podcast hoor je hier meer over.
  • Last but not least waren we aanwezig bij een sessie met Triodos-topman Hans Stegeboer, waarin werd ingegaan op ‘Moet groei?’ En hoe zou een bedrijf er uitzien als andere dan economische waarden zwaarder gaan tellen?

Afsluiting Springtij

Er gebeurde nog gigantisch veel meer op Springtij. De afsluitende speech van Lucas De Man (zie ook de video op deze pagina) vat die drie dagen wat mij betreft precies goed samen. De Man eindigde zijn betoog met een reflectie op het Springtij-thema:

De tijd is aan ons

Lucas de Man: ‘Simpel: het kan niet verder, het is op. Zelfs de man van de Centrale bank bevestigt: het is gewoon te duur geworden om niets te doen. De transitie naar duurzaamheid is voordeliger!’

We móeten durven

‘Dit gaat over kwetsbaarheid. Kwetsbaarheid is: ik zoek, jij ook? Energie en moed. Om door te gaan en om zelf te veranderen. Springtij is: Een hart onder de riem en een schop onder de kont.’

Meer nieuws