Auteur: Martin van der Gaag

Over de datum: koffie

Posted on by Martin van der Gaag

Een vers kopje koffie is maar even lekker. Bonen en gemalen koffie blijft stukken langer goed. Vacuüm verpakt of niet: dat maakt nog veel uit. Kortom: wanneer is koffie over de datum?

Verse koffie

Op het bederf van een kopje koffie kun je letterlijk wachten. Meestal hoeft dat niet en is het brouwsel je voor. Een kwartier na het zetten wordt het al beduidend minder lekker: de geurige aroma’s verdampen. De oliën cafestol en kahweol die in koffie zitten, reageren bij hoge temperatuur met lucht tot zurig smakende stoffen.

Door vers gezette koffie te blijven verhitten op een warmhoudplaatje dampt hij in, wat de smaak geconcentreerder maakt. Door warm houden kunnen de suikers in koffie bovendien verbranden, en ontstaat een sterke smaak die lijkt op Buisman-poeder (gebrande suiker). Het bordje ‘De koffie is klaar’ in de horeca is dus geen aanbeveling. Tenzij men serveert uit een thermoskan – dat is een minder kwalijke manier van warmhouden dan een plaatje, maar ook een kan komt de smaak niet ten goede.

Hoe zit het met koffiebonen?

Op verpakte koffie staat een Tenminste Houdbaar Tot-datum (THT). Dat betekent dat na die datum de kwaliteit langzaam zal afnemen, maar bederf ongevaarlijk is. Omdat koffie een tamelijk zuur, droog product is, vinden mogelijk ziekmakende micro-organismen er weinig aan. Koffiebederf gebeurt dan ook vooral door geurverlies. Hoe snel dat gaat, is afhankelijk van de verpakking en de maling.

Als er geen lucht bij kan komen, kunnen de geurstoffen niet ontsnappen. Met zuurstof reageren kan ook niet, waardoor de koffie-oliën niet ranzig worden. Daarom staat gemalen koffie vacuüm verpakt in de winkel. De kwaliteit gaat achteruit zodra je de verpakking opent. Gesloten blikken koffie bederven overigens minder snel dan pakken koffie.

Gemalen koffie

Naarmate koffie fijner gemalen is, heeft die een groter oppervlak. Dan reageert hij makkelijker met zuurstof en kunnen lekkere aroma’s er sneller uit verdwijnen. Gemalen koffie verliest daarom sneller smaak dan hele bonen, en snelfiltermaling en fijn espressopoeder sneller dan grove oploskoffiekorrels.

Vacuüm verpakte, gemalen koffie is zeker een jaar na de THT nog bruikbaar, onverpakte bonen enkele maanden. Vaak nog veel langer, dus proef en probeer het vooral zelf: de bederfsnelheid van koffiemelanges kan sterk verschillen. Te oude koffie smaakt muf, maar is niet gevaarlijk. Tenzij het vochtig is geworden en schimmelt. Gooi het dan weg, want wat die schimmels maken is niet gezond.

Bewaren en alternatief gebruik

Bewaar koffie in een afgesloten bus die geen licht doorlaat en zet die koel weg: warmte zorgt altijd voor snellere achteruitgang. In de vriezer stoppen kan ook.

Is je koffie te oud? Koffiepoeder absorbeert vieze geuren in je koelkast en is net als koffiedik bruikbaar om vis- en knoflookluchtjes van je handen te krijgen. Koffiedik helpt vette handen schoonmaken voordat je ze wast met zeep. Het is ook prima bruikbaar in de tuin. Rozen, azalea’s, rododendrons en andere zuurminnende planten vinden koffiedik lekkere mest. En een mengsel van sinaasappelschillen en koffiedik schrikt poepende katten af.

Dit artikel van Martin van der Gaag verscheen eerder in Genoeg Magazine #106. Vragen en suggesties zijn welkom via overdedatum@genoeg.nl.

Meer Over de Datum

Afbeelding bij bericht: Jessica Lewis via pexels.

Over de datum: alcohol en sterke drank

Posted on by Martin van der Gaag

Op flessen drank met flink wat alcohol is geen houdbaarheidsdatum te vinden. Terecht. Alleen advocaat en crèmelikeur zijn wat moeilijker goed te houden.

Maakproces

Alle alcohol wordt uit suikers gemaakt door gisten: micro-organismen. Iets sterkers dan bier (tot 12 % alcohol) en wijn (tot 16 %) kunnen die organismen niet maken. Daarom heten dranken met een hoger alcoholpercentage (tot 80 %) ‘sterke drank’. Om die te maken, moet je destilleren: alcoholhoudende vloeistof gecontroleerd verwarmen en de vrijkomende dampen koelen en precies op tijd opvangen. Alcohol verdampt namelijk eerder dan water. Het resultaat is sterke drank die direct gebotteld (calvados, rum of wodka) of gemengd kan worden (likeur, breezer), andere drank kan versterken (port, sherry) of in houten vaten kan rijpen (whisky, brandewijn). Zelf destilleren is in Nederland verboden: als je verkeerd destilleert en ook methanol opvangt, kan dat tot blindheid leiden. En de overheid loopt niet graag accijns mis.

Onbeperkt houdbaar

In Nederland hoeven op sterke-dranketiketten geen ingrediënten vermeld te worden, behalve mogelijke allergenen zoals sulfiet. Een houdbaarheidsdatum is alleen verplicht bij drank met minder dan 10 procent alcohol. Goed afgesloten sterke drank is onbeperkt houdbaar. ‘Sterker’ nog, om port, whisky en cognac te laten rijpen, moeten deze dranken jarenlang bewaard worden voor ze de fles in gaan.

Behalve door te veel te drinken kun je van oude sterke drank niet ziek worden. Mogelijk ziek makende micro-organismen kunnen namelijk slecht tegen veel alcohol: die maakt hun celwanden kapot en verstoort hun energiehuishouding. Hun groei stopt vanaf ongeveer 15 procent en bij nog hogere percentages sterven ze. Daarom is alcohol ook een conserveermiddel voor bijvoorbeeld rozijnen (boerenjongens) en abrikozen (boerenmeisjes) en wordt alcohol (meer dan 70 procent) in ziekenhuizen en laboratoria gebruikt als desinfectiemiddel.

Bewaren

In tegenstelling tot sommige wijnen ontwikkelt sterke drank zich in de fles niet en wordt dus niet lekkerder. Kwaliteitsachteruitgang kan natuurlijk wel. Uiteraard moet de dop erop, anders vervliegt de alcohol en houd je een wateroplossing over (proef de ‘bodempjes’ de ochtend na een feestje maar eens). Bij alle likeuren kan suiker kristalliseren rond de dop – ongevaarlijk, maar zorg dat die nog luchtdicht afsluit. Donker bewaren is nuttig, want sterke drank kan door zonlicht verkleuren. Koel bewaren ook, liefst in de kelder. Crèmelikeuren (zoals Baileys) kunnen boven 25°C gaan schiften; de room hierin vormt na jaren bovendien vieze, maar ongevaarlijke smaakstoffen. Omdat advocaat rauwe eieren en maar 14 procent alcohol bevat, moet je dat voorzichtiger bewaren. Ongeopend is het drankje jaren houdbaar omdat in een dichte fles geen bacteriën kunnen groeien. Geopend moet advocaat in de koelkast en is dan officieel zes maanden houdbaar. Langer openstaande advocaat wordt klonterig en verliest smaak, maar heeft ons nog nooit ziek weten te maken. Voor alle zekerheid kun je advocaat na aanbreken invriezen in plastic.

Oude sterke drank over? Mits sterk genoeg is het bruikbaar als desinfectiemiddel of oplosmiddel om kruidenextracten te maken. Neem daarvoor bijvoorbeeld Strohrum, met 80 procent alcohol. Uiteraard kun je met oude sterke drank cake en andere baksels smaak geven of (met een percentage van meer dan 40 procent) flamberen. Dan vervliegt de alcohol.

Een vraag of tip voor Over de datum? Stuur hem naar overdedatum@genoeg.nl

Dit artikel verscheen eerder in Genoeg nummer 107.

Afbeelding boven artikel: Alem Sánchez, Pexels.

Over de datum: Pasta

Posted on by Martin van der Gaag

Voorraadjes droge pasta, noedels en mie blijven eindeloos lang goed. Durf je ze toch niet in de pan te gooien? Gebruik de lettervermicelli dan om een gedicht op papier te plakken.

Pasta is een verzamelnaam voor deegwaren die meestal gedroogd gebruikt worden in de keuken. Spaghetti, macaroni en andere Italiaanse vormpjes liggen voor de hand, maar lasagne, noedels, mie en vermicelli zijn ook pasta. Alle pasta bestaat uit deeg van meel en water, soms op smaak gebracht met zout en ei en ‘verbeterd’ met een hulpstof – bijvoorbeeld een kleurtje. Oorspronkelijk werd voor pasta durumtarwe gebruikt, dat een zonnig klimaat nodig heeft om te groeien. Daarom komt pasta oorspronkelijk uit warmere landen. In de loop der tijd is steeds meer pasta ontwikkeld van andere graansoorten zoals maïs, rijst en spelt. Die hebben meestal dezelfde bewaareigenschap als pasta van tarwe: zeer, zeer lang.

Blik en vers

Pasta is in blik (met saus), vers uit het koelvak en gedroogd te koop; in die laatste categorie vallen ook instantnoedels en bamisoepjes. Pasta in blik is zeer lang na de houdbaarheidsdatum nog eetbaar mits het blik dicht en heel blijft (zie Genoeg 91). Op verse, verpakte pasta uit de koeling staat een ‘Te Gebruiken Tot’-datum (TGT). Daarna is het niet gezond die nog te eten, tenzij je de pasta meteen na aankoop hebt ingevroren. Op gedroogde pasta staat een Tenminste-Houdbaar-Tot-datum (THT). Deze producten blijven heel lang goed en zijn in de meeste gevallen nog (tientallen) jaren na het verlopen van de THT te eten.

Droge pasta

Zeer oude pasta wordt niet schadelijk voor de gezondheid, mits hij maar kurkdroog blijft. De kleur en een eventuele vulling (zoals bij tortelloni of ravioli) maken daarbij niet uit. Paddestoelen, kaas, vlees of visvulling: droog is droog, en bacteriën en schimmels kunnen dan niet groeien. Wordt gedroogde pasta toch vochtig, dan kunnen er melkzuurbacteriën op groeien en wordt hij zuur. Dat is niet lekker, maar ook niet schadelijk. Raakt pasta beschimmeld, gooi hem dan weg.

Sommige gedroogde pasta bevat ook een beetje vet, zoals volkorenpasta (vet uit kiem), pasta met ei (vet uit dooier), gevulde pasta of instantsoepjes. Dat vet kan wat ranzig worden omdat het reageert met zuurstof uit de lucht óf uit elkaar valt onder invloed van zonlicht. Bewaar pasta dus niet alleen droog en afgesloten, maar ook donker. Stop geopende verpakkingen bijvoorbeeld in een blik. Ranzige droge pasta is niet ongezond of schadelijk, maar je ruikt en proeft het pas als het in de pan gaat. Dat kan een vervelende verrassing zijn.

Alternatief

Wil je oude droge pasta toch niet meer opeten? Spaghetti is prachtig constructiemateriaal voor speelgoedbruggen. Andere pastavormpjes zijn heel mooi materiaal om mee te ‘schilderen’ of een foto mee in te lijsten. Geïnspireerd geraakt? Schrijf eens een gedicht met lettervermicelli.

Deze aflevering van Over de datum was een verzoek van lezers Karel en Joke de Boer.
Ook een vraag voor onze voedingskundigen? Mail naar overdedatum@genoeg.nl

Deze column van Martin van der Gaag verscheen eerder in Genoeg nummer 96.

Afbeelding boven artikel: Pexels

Meer nieuws

Ga hosselen

Posted on by Martin van der Gaag

Ga HosslelenIn Nederland kennen we de traditie dat je één ideale, vaste fulltimebaan moet hebben die past in een ‘carrièreperspectief’, dat logisch volgt op je opleiding en waar je vervolgens al je ziel en zaligheid in legt. Die banen zijn er steeds minder, en het kan natuurlijk ook anders, ga ‘hosselen’: inkomen verzamelen uit een combinatie van kleine baantjes, freelance-opdrachten, verhuur van een kamer, wat verkoop via marktplaats, of een eigen webshop. 

Continue reading “Ga hosselen”